6 maart

Ik zou, in deze eerste week van de vastenperiode, willen verkennen hoe wij – net als Jezus –na zijn veertig dagen – beter kunnen onderscheiden tussen illusie en realiteit. Maar laten we eerst kijken naar de wijze waarop we dit kunnen doen, de Boeddhisten  noemen het "skillful means"  en wat de betekenis is van wat christenen heel lang “ascese”  hebben genoemd.
“Ascese” klinkt  als “streng” in de oren. Maar wanner je een werkelijk asceet ontmoet is het alsof je een goed getrainde atleet op het hoogtepunt van zijn conditie ontmoet – bij wie je kunt genieten van hun vrij gekozen discipline van oefening en levenswijze.  Ze stralen vreugde en  gezondheid uit en maken ons enigszins jaloers in erkennen van onze luiheid; maar hopelijk stimuleert het ons ook om van onze bank af te komen en het leven op te pakken. De middelen van ascese zijn vasten, aalmoezen en gebed.
Hoe kun je deze middelen vandaag verstaan? Vasten houdt in dat je vrijwillig “nee” of “nog niet” zegt tegen onze natuurlijke en dagelijkse verlangens. Net als de twee andere pijlers van het spirituele leven, gaat dit over een abstract principe, een ideaal, een waarde. We moeten het vertalen in een handeling om het vlees en bloed te geven, om het werkelijkheid te laten worden. We kunnen alleen werkelijk leven als levende wezens. Mensen  kunnen niet te lang bezig zijn met abstracties zonder te vervreemden.  En al ben ik nog zo geschonden, ik zal God zien vanuit dit lichaam (Job 19,26) Vasten is essentieel voor geestelijke gezondheid. Dus, wat gaan we opgeven?
Een aalmoes geven gaat over loslaten. Wat we loslaten kan geld zijn, tijd of de aandacht die we  aan onszelf geven om die onvoorwaardelijk aan een ander te geven. Het gaat er niet om hoe veel of hoe vaak. Voor de mediterende is aandacht  een belangrijke sleutel om deze pijler van spiritueel leven te begrijpen.  Simone Weil zei dat aandacht de meest bijzondere en hoogste vorm van ruimhartigheid is. De kwaliteit van ego-loze aandacht is bewijs van de oprechtheid van wat we geven en werkelijk loslaten. Wat laten we los?
Gebed heeft vele vormen maar is in wezen pure aandacht.  Hoezeer we ook zijn afgeleid, hoe lang en ver we ook dwalen, hoe vervreemd we ons van onze basis voelen – het effect is dat we thuiskomen, opgelucht, misschien verrast, in het ervaren van een warm  en liefdevol welkom. Het zitten in meditatie is thuiskomen.  Dit is puur gebed;  dat alle verbeelding radicaal zuivert, de greep van het verlangen en de angst losser maakt en ons eenvoudig maakt om werkelijke troost te kunnen ontvangen; het is eenvoudigweg thuiskomen.
 
Een thuis is een centrum, van emotie en geest. Het is het startpunt voor betekenisgeving aan welke richting we op de kaart ook kiezen. Als we thuiskomen en een eenzame plek aantreffen is onze greep op de realiteit ontploft. Dan moeten we opnieuw, vanuit niets,  beginnen. Maar als daar, in essentie, een centrum is voor de werkelijkheid, als de werkelijkheid eenduidig en heel  is, dan is dat centrum overal aanwezig.  We ontdekken dat het eerst door ons eigen centrum te vinden door binnen te gaan in wat Jezus “de binnenkamer” noemt, waar we worden omhelsd door de aanwezigheid die alles omarmt en vervult.
Een mooie gedachte. Maar, zoals ook de andere pijlers van spiritualiteit, het vraagt oefening om werkelijk vrij te komen van illusie en vrij te staan in de werkelijkheid. Voor de mediterende van vandaag vraagt het een vernieuwing van toewijding en een opfrissen van de motivatie. Voor de beginnende mediterende vraagt het de moed om te beginnen.