9 maart

Meer over vreemden

Zojuist heb ik gekeken naar de zesdelige BBC bewerking van Oorlog en Vrede, een 1200 pagina’s tellende roman. Het voelde alsof ik oude vrienden ontmoette die tevens vreemden waren (gezien het fictie was). Het was leuk hen weer te ontmoeten ondanks dat de manier waarop ze beschreven en geportretteerd waren in de film oppervlakkiger en verkort in vergelijking met het boek. Zoals velen had ik het gevoel dat ik de personages beter kende dan de TV- versie ervan, maar ik was toch blij ze terug te zien. Het verschil tussen vreemden en vrienden is dat je vrienden terug ontmoet, of toch zeker iets van hen, maar verveling is niet mogelijk omdat in de diepe vertrouwdheid steeds weer nieuwe aspecten zullen verschijnen. Zijn de personages in Oorlog en Vrede – die ik ken en altijd weer graag ontmoet – vrienden of vreemden?
Tolstoi zei dat zijn boek geen roman was, zelfs nog minder een gedicht of een verhaal. Hij claimde de echte held van het boek als “waar“ en dat was simpelweg wat hij als auteur “wilde en in staat was uit te drukken in de vorm waarin het uitgedrukt is”. Dit verklaart waarom het zo’n prachtige roman (of geen-roman) is. Het is slordig en vaak slecht geschreven. Het heeft geen echte plot. Hij herhaalt zich en hij brengt zijn eigen theorie over de geschiedenis wel erg lang in het midden van zijn boek naar voren. Met andere woorden, het is zoals in het gewone leven, geen fantasie maar een uitvloeisel van echte ervaring.
Fictieve karakters zijn juist dàt – emanaties of avatars. Een goede film of soap-opera of Netfix-series maken mensen verslaafd aan de plot, die gewoonlijk afhangt van een toenemende reeks cliffhanger- momenten. De betere hebben interessante personages die in staat zijn te veranderen in de loop van het verhaal. Maar het komt zelden voor bij een schrijver – Tolstoi is er een – die personages verbeeldt die zelf een echt, rommelig en tegenstrijdig leven hebben. Shakespeare stal zijn plots van andere schrijvers en investeerde zijn gaven ook in het scheppen van menselijke personen waar we ons dichter bij thuis voelen dan bij echte personen in ons leven.
Geen wonder dat Plato geen dichters in zijn ideale gemeenschap wilde. Zij zoeken de grenzen op tussen verbeelding en werkelijkheid en roepen gevoelens op die in het gewone leven zouden moeten bestaan maar die daar vaak onmogelijk blijken te zijn. Is het gemakkelijker van Natasja te houden dan van je partner? Wie kan weten of dat niet de wijze is waarop wij ooit veel van onze relaties zullen verstaan, die welke niet in liefde opbloeiden, de vreemden met wie we niet wederzijds vriendelijk konden mee omgaan. Misschien zullen we zien dat we hen slechts gekend hebben als personages in onze eigen privé-verbeelding in plaats van als mensen die een weerbarstig deel van ons hele leven werden.
De moderne wereld heeft zijn christelijke identiteit verloren: misschien omdat die wereld de kunst van het lezen van de Schrift heeft verloren. De wereld vergat de lichtgevende personages te zien die we daar ontmoeten als beeldende beschrijvingen van echte mensen die bestaan, niet louter in het verleden of in de verbeelding van de schrijver. Om die reden is het Nieuwe Testament sneller te lezen dan Oorlog en Vrede.

With love

Laurence Freeman