meditatief 45

Anselm Grün

Evagrius Ponticus, de belangrijkste monastieke auteur uit de 4e eeuw, schrijft over het begrip “apatheia”.  Het is een toestand waarin de ‘pathe’, de ‘hartstochten’, de ziel van de mens niet meer bepalen.  Het betekent niet dat je hartstochten verdwijnen, want ze zijn een essentieel onderdeel van de mens.  Maar het is een toestand van ongebondenheid, je wordt bevrijd van de pathologische afhankelijkheid van je hartstochten.
Apatheia is voor Evagrius tevens liefde. Wanneer je de apatheia hebt bereikt, heb je niet alleen je naaste lief, je bent liefde geworden. Je draagt in je de goddelijke liefde, die naar alles toe stroomt wat je tegenkomt.  En apatheia uit zich in een diepe rust in je ziel. Die rust ontstaat door de volle integratie van het emotionele leven.  De hartstochten beheersen je niet meer, maar ze staan in dienst van jou.  Je kunt ermee omgaan. En ze zijn allemaal vervuld van liefde en daardoor herschapen. Apatheia en liefde zijn voor Evagrius uiteindelijk identiek en ze ondersteunen elkaar.
Hij somt veel kenmerken op die erop wijzen dat iemand de apatheia heeft bereikt.  Volgens Evagrius zie je dat ook aan je dromen. Wanneer je dromen vrij zijn van chaotische gemoedsbewegingen, dan duidt dat erop dat je de apatheia hebt bereikt.  Een ander kenmerk van de apatheia is dat je vrij bent van hartstochtelijke opwellingen, ook wanneer je iemand ontmoet die jou vroeger heeft geïrriteerd en uit je evenwicht heeft gebracht.  En bij apatheia hoort dat een mens ook geen wrok ervaart wanneer hij zich kwetsende situaties uit het verleden herinnert.  Hij kan nadenken over de krenkingen zonder zich opnieuw gekwetst te voelen.  Weer een ander kenmerk van de apatheia is het vermogen om te kunnen bidden zonder afgeleid te worden.  De apatheia staat dus in dienst van het gebed en de contemplatie.  De apatheia is de voorwaarde om tijdens het bidden helemaal één te worden met God.  Evagrius heeft het hier over het zuivere gebed. Hij heeft de stadia om het zuivere gebed te bereiken precies beschreven.  Eerst duiken er tijdens het bidden ergernis en verbittering op, vervolgens onze zorgen, dan de vele gedachten die zonder grote gevoelsaandoeningen in ons ronddolen.  Daarna treden er vrome gevoelens op, waarbij we mooie beelden van God hebben.  Maar het zuivere gebed overstijgt al die gedachten, gevoelens en beelden om in de rust van de geest één te worden met God.  De apatheia is de voorwaarde voor het zuivere gebed, waarin je zonder beelden en vormen één wordt met de vormeloze God.  Daarbij bedoelt Evagrius altijd de drie-enige God. Contemplatie is het opgenomen worden in de liefde van de drie-enige God.
​