Laat ik beginnen met een gedicht van Ida Gerhardt (1905-1997). Het is een gedicht waarin het specifieke van wat wij nu doormaken met spiritualiteit, nog eens scherp wordt gesteld: we zitten in die opgaande lijn maar zitten ook tot op zekere hoogte tegendraads. Onze omgevende cultuur is een cultuur van de volheid en niet van de leegte, een cultuur van lawaai en niet van de stilte, van veelheid en niet van sobere eenvoud. Wanneer u spiritualiteit zoekt en nastreeft, dan moet u het karakter hebben vaneen zalm. Een zalm, waarvan we weten dat die tegen de stroom opwaarts gaat, met zijn staart het water slaat en de stroom optrekt. Ida Gerhardt is een Nederlandse dichteres die zelf geleden heeft aan het verstikkende van de omgevende cultuur waar de geest, de spiritualiteit, versmacht werd. Heel haar poëzie is, naast profetie, ook aanklacht, en tegelijk een realiseren - in de vorm van de dichtkunst - van het andere, van wat men juist zo mist in onze cultuur.
De zalmen
Zij zijn gegaan.
Na middernacht.
 Stroomop, in voortstuwende stoeten –
 stroomopwaarts: op de gronden aan. 
Waar het bereid getij verwacht
die krachtens ingeschapen moeten 
elf stroomversnellingen bestaan, 
de waterval met staarten slaan; 
die tartende de zwaartekracht 
tegen de cataract opgaan.
Het is onze roeping om tegen de zwaartekracht, “tartende de zwaartekracht”, om “tegen de cataract op te gaan”, tegen de stroomversnelling in, “en de waterval met staarten slaan”. Ik hoop dat u zich in dit gedicht herkent, en bereid bent – precies wanneer u mediteert – ‘zalm’ te zijn.

“Het is een smal pad dat naar het leven leidt
en slechts weinigen kunnen het vinden”.

Zoals het christelijke symbool van armoede van geest of het Boeddhistische idee van leegte, is smalheid niet bepaald aantrekkelijk. We associëren het met vernauwing, een beperking van onze vrijheid van bewegen, en intellectueel leven met oogkleppen en vooropgezette meningen. Wat is dan goed met betrekking tot een smal pad?

Als eerste: het is realistisch. Wanneer je een close-up foto maakt, beperk je je tot het onderwerp, je zoomt er zo veel mogelijk op in. Zo kom je dichter bij het onderwerp ook al ben je er fysiek ver vandaan. Als je geïnteresseerd bent in een panorama-shot, moet je je ook focussen op een bepaald punt. Maar wat je wint aan breedte mis je aan een gevoel van intimiteit. Een smal pad is een goed symbool, want het suggereert alleen zijn. Dit betekent de uniekheid van persoonlijke ontmoeting, en niet afgescheidenheid of eenzaamheid. Op een smal pad dat je met anderen betreedt, ga je wel alleen maar desalniettemin voel je je tezamen.

Meditatie is een smal pad – op je zelf en in de zoom-stand, waarbij je je volledig focust op de mantra. Maar na de meditatie, wanneer je teruggaat naar de brede snelwegen van het leven, zoom je uit en de hele context wordt duidelijk – of tenminste zoveel je kunt zien van het geheel. Het grotere plaatje wordt scherper en meer in focus door de tijd die in close-up is doorgebracht.
Wanneer we naar een weids panorama kijken, zoeken we automatisch naar objecten of hoeken waarop we kunnen focussen en die betekenis geven aan het grote geheel. De tijd die we aan het smalle pad besteden staat niet los van de drukke wegen van het leven. In feite, met genoeg ervaring, verliezen we de close-up aandacht van de meditatie niet, zelfs niet wanneer we weer druk bezig zijn. Dit vermogen een dubbel-focus te behouden, stil te zijn midden in actie of in communicatie, dat is waar Jezus naar verwijst als “het enig noodzakelijke”, wanneer hij de gefragmenteerde Martha kalmeert.

Het smalle pad verwijst naar goed geleefd leven, alleen-gaan leidt naar gemeenschap, van ingezoomd zijn naar kosmisch panorama. En “weinigen zijn zij die het vinden”? Dit betekent niet dat alleen uitverkorenen mogen binnen gaan, maar dat er niet velen zijn die de tijd en ruimte in hun dag geven om het te ontdekken. Ieder die, zoals Jezus, die weg gevonden heeft, vindt het jammer dat er niet meer zijn.

Dit is ons engagement: de verdieping van onze kennis van het smalle pad.

Wat kan je doen aan al die gedachten die binnen stormen wanneer je juist zo verlangt naar innerlijke stilte? Er komt een beeld bij me op: ik herinner me dat ik jaren geleden hoorde over een advertentie voor meditatie. Op de poster stond een Indiase goeroe met zijn typische kleren en voorkomen, volkomen in evenwicht, op de golven van de zee. Daaronder stonden de woorden: "Je kunt de golven niet tegenhouden, maar je kunt wel leren surfen op de golven van je gedachten".
We kunnen onze gedachten niet onderdrukken of verwijderen: ze zullen blijven komen, net als de golven van de zee. We kunnen ze wel accepteren als een onvermijdelijk deel van onszelf en leren er vakkundig op te surfen. In christelijke meditatie is de mantra onze surfplank. Op sommige momenten worden onze gedachten kalm en blijven wij vredig op onze surfplank zitten. Op andere momenten wervelen er zoveel gedachten in het rond, dat we de mantra alsmaar kwijtraken. En toch moeten wij doorzetten; iedere keer als we van onze surfplank vallen, is het enige wat we hoeven te doen, er alleen maar weer op te klimmen.
De traditie legt de nadruk op de onvermijdelijkheid van gedachten: "Een broeder ging naar Abba Pastor en zei: 'Er komen veel afleidende gedachten op in mijn geest en daardoor ben ik in gevaar'.
De ouderling stuurde hem naar buiten, de open lucht in, en zei: 'Doe je kleren bij je borstkas open en vang daar de wind in'. Maar de broeder antwoordde: 'Dat kan ik niet'. Daarom zei de ouderling: 'Net zoals je de wind niet kunt vangen, zo kan je ook de afleidende gedachten, die je hoofd binnenkomen, niet tegenhouden'." (Wijsheid van de Woestijnvaders).
Wanneer je gedachten je blijven afleiden van de mantra, benoem ze dan: werk, winkelen, vrienden, enz. of noem ze "gedachten" en keer geduldig terug naar je mantra. Oordeel niet, bekritiseer jezelf niet; wordt een vriend van dat deel van jezelf dat bestaat uit gedachten. Het is een manier om jezelf met al je verstrooidheid te leren accepteren. Langzamerhand worden je gedachten stiller, minder veeleisend en als we dan onze mantra gaan opzeggen, worden we ons gewaar van de ruimtes tussen de gedachten waardoor de mantra ononderbroken kan klinken. Acceptatie van onze gedachten als een natuurlijk deel van onszelf laat ons ook de dagelijkse dingen in ons gewone leven te accepteren voor wat ze zijn. We leren dan het leven te accepteren zoals het is - en niet zoals we graag zouden willen dat het is.